Lula da Silva – prezydent Brazylii. Kim jest człowiek, który wrócił do władzy?
📸 Fot. Ricardo Stuckert / PR, Palácio do Planalto (Brazylia)
Zdjęcie wykonane 21 listopada 2023 r. podczas nagrania programu „Conversa com o Presidente” w Pałacu Alvorada w Brasílii.
Źródło: Palácio do Planalto na Flickr
Luiz Inácio Lula da Silva, znany po prostu jako Lula, to jedna z najbardziej fascynujących i kontrowersyjnych postaci w historii Brazylii. Od chłopca z ubogiej rodziny na północnym wschodzie kraju, przez lidera związków zawodowych, dwukrotnego prezydenta, więźnia politycznego, aż po historyczny powrót do władzy w 2023 roku – historia Luli to historia samej Brazylii. Kim jest człowiek, który uosabia nadzieje i rozczarowania milionów Brazylijczyków?
Od nędzy do władzy – biografia Luli
Dzieciństwo w skrajnej biedzie (1945-1952)
Luiz Inácio da Silva urodził się 27 października 1945 roku w Caetés, małej wiosce w stanie Pernambuco, na ubogim północnym wschodzie Brazylii. Był siódmym z ośmiorga dzieci Arystidesa i Euridice.
Rodzina żyła w skrajnej nędzy. Jego ojciec, Aristides, wyjechał do São Paulo w poszukiwaniu pracy, gdy Lula był niemowlęciem, i przez lata nie utrzymywał kontaktu z rodziną. Matka, Dona Lindu (Euridice), została sama z ośmiorgiem dzieci w regionie dotkniętym suszą i głodem.
1952 – W wieku 7 lat Lula wraz z matką i rodzeństwem odbył 13-dniową podróż w ciężarówce (pau-de-arara – dosłownie "żerdź papugi", przepełnione ciężarówki przewożące migrantów) do São Paulo. Ta podróż, typowa dla milionów brazylijskich migrantów z nordeste, ukształtowała jego późniejsze rozumienie biedy i nierówności.
Młodość w São Paulo (1952-1970)
W São Paulo rodzina zamieszkała w ubogiej dzielnicy na peryferiach. Warunki były trudne. Mieszkali w małym, zatłoczonym domu bez bieżącej wody i kanalizacji. A ojciec Aristides, który już był w São Paulo z nową rodziną? Czasem bywał obecny, ale często pijany i brutalny.
Edukacja: Lula ukończył tylko podstawówkę (do 4. klasy). W wieku 12 lat zaczął pracować, by pomóc rodzinie. W jaki sposób? M.in. sprzedawał owoce na ulicy, pracował w farbiarni, polerował buty i pracował w magazynie.
W wieku 14 lat zaczął pracę jako terminator (uczeń) w metalurgii. To była ciężka, niebezpieczna praca.
W wieku 19 lat stracił lewy mały palec w wypadku przy pracy w tokarni. To doświadczenie – brak kompensaty, brak ochrony pracowników – politycznie go uświadomiło.
W wieku 24 lat ożenił się z Marią de Lourdes (Lurdes). Rok później, w 1971, Lurdes zmarła podczas porodu wraz z dzieckiem. To była największa tragedia w życiu Luli. Później przypisywał jej śmierć nierównemu dostępowi do służby zdrowia.
Związkowiec i aktywista (1970-1980)
1969 – Dołączył do Związku Zawodowego Metalurgistów w São Bernardo do Campo.
1975 – Został wybrany na przewodniczącego związku, pokonując establishment związkowy związany z dyktaturą wojskową.
Brazylia była w tym czasie pod dyktaturą wojskową (1964-1985). Związki zawodowe były więc kontrolowane przez reżim, a strajki były zakazane.
1978-1980: Wielkie strajki
Lula zorganizował serię historycznych strajków w ABC Paulista (São Bernardo, Santo André, São Caetano – ważne ośrodki przemysłowe):
1978 – Pierwszy wielki strajk od lat dyktatury. 78 000 pracowników metalurgii przestało pracować. To był przełomowy moment – po raz pierwszy od lat pracownicy otwarcie przeciwstawili się reżimowi.
1979-1980 – Kolejne, jeszcze większe strajki. Lula stał się symbolem oporu robotniczego.
W rezultacie Lula został aresztowany w 1980 roku na 31 dni. Stał się narodowym bohaterem klasy robotniczej.
1980 – Ożenił się z Marisą Letícią (zmarła w 2017), z którą miał troje dzieci (plus dwoje z pierwszego małżeństwa Marisy adoptował).
Powstanie PT – Partido dos Trabalhadores (1980)
10 lutego 1980 – Lula, wraz z innymi związkowcami, intelektualistami, aktywistami Kościoła katolickiego (Teologia Wyzwolenia) i ruchów społecznych, założył Partido dos Trabalhadores (PT) – Partię Robotniczą.
PT była rewolucyjna w brazylijskim kontekście:
Prawdziwie lewicowa partia (niekontrolowana przez elity)
Demokratyczna wewnętrzna struktura
Reprezentacja robotników, a nie oligarchii
Program socjalny i redystrybucja bogactwa
PT szybko rosła, stając się główną lewicową siłą w Brazylii.
Droga do prezydentury (1989-2002)
Pierwsze porażki (1989, 1994, 1998)
1989 – Pierwsza kandydatura prezydencka. Lula przeszedł do drugiej tury przeciwko Fernando Collorowi de Mello. To była dramatyczna kampania:
Lula reprezentował biednych, robotników
Collor reprezentował elity, miał wsparcie mediów (szczególnie Rede Globo)
W słynnej debacie telewizyjnej Collor wykorzystał nieprawdziwą historię o rzekomej nieślubnej córce Luli (Lurian)
Ostatecznie Collor wygrał 53% do 47%
1994 – Przegrał z Fernando Henrique Cardoso (FHC), który wprowadził Plan Real i zwalczył hiperinflację. FHC wygrał w pierwszej turze.
1998 – Ponownie przegrał z FHC.
Transformacja: Po trzech porażkach Lula i PT zaczęli się zmieniać. Z radykalnej lewicy przesunęli się bardziej do centrum. Lula zmienił wizerunek:
Wymienił brodę na garnitury
Złagodził radykalną retorykę
Przyciągnął sojuszników ze środka
"Carta ao povo brasileiro" (2002) – list uspokajający rynki finansowe
Zwycięstwo w 2002 r.
27 października 2002 – W drugiej turze Lula pokonał José Serrę 61% do 39%. Po 13 latach prób, czwartej kampanii i czterech porażkach, syn migranta z nordeste, metalurgista z 4 klasami szkoły podstawowej, został prezydentem Brazylii.
To była historyczna chwila. Po raz pierwszy prawdziwy przedstawiciel klasy robotniczej został prezydentem. Miliony Brazylijczyków płakały ze szczęścia.
Pierwsza prezydencja (2003-2006)
Pragmatyzm i programy społeczne
Lula zaskoczył wszystkich, prowadząc politykę bardziej pragmatyczną niż ideologiczną:
Gospodarka:
Utrzymał ortodoksyjną politykę monetarną
Zachował niezależność Banku Centralnego
Kontrolował inflację
Ale jednocześnie zwiększył wydatki socjalne
Kluczowe programy:
Bolsa Família (2003) – Program transferów pieniężnych warunkowych, który stał się flagowym osiągnięciem Luli:
Bezpośrednie wsparcie finansowe dla najuboższych rodzin
Warunki: dzieci muszą chodzić do szkoły i być szczepione
Objął 13 milionów rodzin (około 50 milionów ludzi)
Pomógł wyciągnąć 20 milionów Brazylijczyków z ekstremalnej biedy
Model naśladowany przez wiele krajów, m.in. Argentynę (Asignación Universal por Hijo), Meksyk (Prospera/Oportunidades), Chile (Chile Solidario), Kolumbię (Familias en Acción), Peru (Juntos), a nawet inspirował programy w Afryce i Azji. Bank Światowy uznał Bolsa Família za jeden z najbardziej skutecznych programów walki z ubóstwem na świecie.
Fome Zero (Zero Głodu) – Program walki z głodem
ProUni – Program dostępu do prywatnych uniwersytetów dla biednych studentów
Luz para Todos – Elektryfikacja obszarów wiejskich
Gospodarka i boom
Lula miał szczęście z timingiem gospodarczym:
Boom cen towarów (soja, rudy, mięso) – eksport brazylijski rósł
Wzrost Chin zwiększył popyt na brazylijskie towary
Odkrycie gigantycznych złóż ropy naftowej pre-sal
Rezultaty:
PKB rosło średnio 4% rocznie
Bezrobocie spadło
Powstała "nova classe média" (nowa klasa średnia) – miliony ludzi wyszły z biedy
Brazylia spłaciła dług MFW
Rezerwy walutowe wzrosły
Ale też:
Skandal Mensalão (2005) – korupcja w Kongresie, niektórzy członkowie PT kupowali głosy posłów
Lula utrzymał, że nie wiedział
Jego osobista popularność przetrwała skandal
Druga prezydencja (2007-2010) – szczyt potęgi
"Nunca antes na história deste país"
"Nigdy wcześniej w historii tego kraju" – to ulubione powiedzenie Luli stało się memem, ale też odzwierciedlało rzeczywistość. Co wydarzyło się podczas drugiej kadencji?
Gospodarka:
Brazylia stała się 6. gospodarką świata
Rezerwy walutowe osiągnęły rekordowe poziomy
Odkrycie pre-sal (złoża ropy naftowej)
Polityka zagraniczna:
Lula stał się globalnym liderem Globalnego Południa
Aktywna rola w BRICS
Bliskie relacje z Hugo Chávezem (Wenezuela) i Evem Moralesem (Boliwia)
Mediacja w konfliktach międzynarodowych
Programy społeczne – kontynuacja:
Bolsa Família rozszerzone
Więcej dostępu do uniwersytetów
Więcej inwestycji w infrastrukturę (PAC – Program Przyspieszenia Wzrostu)
Zwiększenie płacy minimalnej
2009-2010 – Kryzys finansowy: Globalny kryzys finansowy dotknął Brazylię, ale relatywnie łagodnie dzięki wcześniejszym reformom. Lula powiedział, że kryzys był dla Brazylii pestką – to było przesadzone, ale Brazylia radziła sobie lepiej niż wiele krajów.
Rio 2016 i Mundial 2014
Pod koniec kadencji Lula Brazylia wygrała prawo do organizacji:
Mistrzostw Świata w Piłce Nożnej 2014
Igrzysk Olimpijskich Rio 2016
To miała być dla Brazylii wisienka na torcie. Później okazało się to jednak bardziej problematyczne ze względu na koszty i liczne protesty.
Popularność – najbardziej popularny prezydent
31 grudnia 2010 – Lula zakończył drugą kadencję z 87% poparciem – najwyższym w historii brazylijskich prezydentów.
Był nazywany "najbardziej popularnym politykiem na Ziemi" przez prezydenta Obamę.
Po prezydenturze i upadek (2011-2018)
Dilma Rousseff – jego wybrana następczyni
Lula nie mógł kandydować po raz trzeci (konstytucja zabrania trzeciej kadencji z rzędu). Wybrał swoją szefową sztabu, Dilmę Rousseff, jako następczynię.
2010 – Dilma wygrała wybory z poparciem Luli.
2011-2014 – Pierwsza kadencja Dilmy. Gospodarka zaczęła zwalniać. Brazylia wchodziła w recesję.
2013 – Masowe protesty w całym kraju początkowo przeciw podwyżce biletów autobusowych, potem przeciw korupcji i wydatkom na Mundial.
2014 – Dilma wygrała reelekcję (z minimalną przewagą nad Aécio Nevesem).
Operacja Lava Jato (2014-2018)
Marzec 2014 – Rozpoczęła się Operação Lava Jato (Operacja Myjnia Samochodowa) – największe śledztwo korupcyjne w historii Brazylii.
Co ujawniono:
Gigantyczny system korupcji w Petrobras (państwowa firma naftowa)
Wykonawcy płacili łapówki politykom za kontrakty
System działał przez lata, obejmował wiele partii (ale PT była głównym celem)
Lula:
2016 – Lula został oskarżony o korupcję i pranie pieniędzy
Prokuratorzy twierdzili, że otrzymał luksusowy apartament triplex w Guarujá od firmy budowlanej w zamian za kontrakty w Petrobras
Lula zaprzeczył, twierdził że nigdy nie był właścicielem apartamentu
Impeachment Dilmy (2016)
31 sierpnia 2016 – Dilma Rousseff została usunięta z urzędu przez Senat (impeachment). Oficjalny powód: "pedaladas fiscais" (manipulacje budżetowe). Wielu uważa to jednak za zamach stanu.
Michel Temer (wiceprezydent) przejął władzę. PT była w opozycji.
Skazanie Luli (2017-2018)
12 lipca 2017 – Sędzia Sergio Moro skazał Lulę na 9 lat i 6 miesięcy więzienia za korupcję i pranie pieniędzy w sprawie triplex.
24 stycznia 2018 – Wyrok utrzymany w apelacji (zwiększony do 12 lat).
7 kwietnia 2018 – Lula dobrowolnie stawił się do więzienia w Kurytybie.
Lula był faworytem wyborów prezydenckich 2018. Jego uwięzienie uniemożliwiło mu kandydowanie. Wielu wierzy, że to była motywacja polityczna za Lava Jato.
W więzieniu (2018-2019)
580 dni – Lula spędził 580 dni w więzieniu w Kurytybie (od kwietnia 2018 do listopada 2019).
Był przetrzymywany w osobnej celi w jednostce Policji Federalnej (nie w zwykłym więzieniu). Warunki były relatywnie dobre, ale izolacja była trudna.
W tym czasie:
Miliony Brazylijczyków wierzyły w jego niewinność: "Lula Livre" (Wolny Lula) stało się battle cry lewicy
Inni wierzyli, że sprawiedliwości stało się zadość
Wybory 2018: Bez Luli, PT wystawiło Fernando Haddada. Jair Bolsonaro (skrajnie prawicowy kandydat) wygrał wybory.
Uwolnienie (2019)
8 listopada 2019 – Sąd Najwyższy orzekł, że więźniowie nie mogą być przetrzymywani przed wyczerpaniem wszystkich możliwości apelacji. Lula został zwolniony.
Wrócił jako wolny człowiek, ale wciąż skazany przestępca. Nie mógł kandydować.
Uniewinnienie i powrót (2021)
8 marca 2021 – Sąd Najwyższy anulował wszystkie wyroki przeciw Luli z powodów proceduralnych (sędzia Moro prowadził sprawę w niewłaściwej jurysdykcji).
23 marca 2021 – Lula odzyskał prawa polityczne. Mógł znowu kandydować.
Co ujawniono później:
The Intercept Brasil opublikowało przecieki (Vaza Jato) pokazujące, że sędzia Sergio Moro i prokuratorzy nielegalnie współpracowali, by skazać Lulę
Moro został ministrem sprawiedliwości pod Bolsonaro – co sugeruje motywację polityczną
Wielu prawników uważa, że Lula był ofiarą "lawfare" (używanie prawa jako broni politycznej)
Czy Lula był niewinny, czy uwolniony z powodów technicznych? To zależy od kogo pytasz. Lewica wierzy w niewinność. Prawica wierzy w winę.
Historyczny powrót (2022-2023)
Kampania 2022
Prezydent Bolsonaro (2019-2022) był kontrowersyjny: negowanie COVID, polityka środowiskowa (Amazonia), retoryka anty-LGBT, nepotyzm
Brazylia była głęboko spolaryzowana
Gospodarka w kryzysie, inflacja, bezrobocie
Maj 2022 – Lula ogłosił kandydaturę z Geraldem Alckmin (byłym przeciwnikiem z centrum-prawicy) jako wiceprezydentem. To był strategiczny ruch.
Kampania: Najbardziej brutalna i spolaryzowana w historii Brazylii:
Fake news był wszędzie (szczególnie na WhatsApp)
Bolsonaro oskarżał Lulę o komunizm i korupcję
Lula oskarżał Bolsonaro o nieudolność i autorytaryzm
Sondaże początkowo wskazywały dużą przewagę Luli
30 października 2022 – Druga tura:
Lula 50,9% vs Bolsonaro 49,1%
Najmniejsza różnica w historii wyborów prezydenckich Brazylii. Lula wygrał tylko o 2 miliony głosów (z 156 milionów oddanych).
1 stycznia 2023 – Lula został zaprzysiężgowany na prezydenta po raz trzeci w wieku 77 lat. To był jeden z największych politycznych comebacków w historii.
8 stycznia 2023 – Tydzień po inauguracji, zwolennicy Bolsonaro zaatakowali Kongres, Sąd Najwyższy i Pałac Prezydencki (podobnie jak 6 stycznia w USA). Zamach został szybko stłumiony.
Trzecia prezydencja (2023-obecnie)
Lula wrócił do zupełnie innego kraju niż ten, który opuścił w 2010:
Gospodarka:
Wysoka inflacja
Dług publiczny
Recesja po pandemii
Polityka:
Głęboka polaryzacja
Silna opozycja (Bolsonaro miał 49%!)
Konserwatywny Kongres (Bancada Evangélica, ruraliści)
Środowisko:
Dewastacja Amazonii po Bolsonaro
Presja międzynarodowa
Społeczeństwo:
Ponad 33 miliony ludzi w głodzie
Nierówności wzrosły
Priorytety rządu Luli 3.0
Walka z głodem:
Przywrócenie programów żywnościowych
Rozszerzenie Bolsa Família
Amazonia:
Zatrzymanie wylesiania
Międzynarodowe wsparcie (fundusze)
Minister środowiska: Marina Silva
Gospodarka:
Nowy framework fiskalny
Balansowanie między wzrostem a odpowiedzialnością fiskalną
Polityka zagraniczna:
Powrót Brazylii na scenę międzynarodową
BRICS, relacje z Globalnym Południem
Kontrowersyjne relacje z Rosją (neutralność wobec Ukrainy)
Efekty (do 2025)
Pozytywne:
Wylesianie Amazonii spadło znacząco
Głód zaczął spadać
Bolsa Família przywrócone i rozszerzone
Płaca minimalna wzrosła
Wyzwania:
Trudności z przeforsowaniem reform przez Kongres
Krytyka za zbyt łagodne podejście do Wenezueli i Nikaragui
Gospodarka rośnie wolno
Inflacja wciąż problemem
Spuścizna i ocena
Co osiągnął?
Niewątpliwe sukcesy:
Wyciągnięcie milionów z biedy
Bolsa Família jako model dla świata
Zwiększenie dostępu do edukacji
Reprezentacja dla biednych i robotników
Pokazanie, że ktoś z ich grupy społecznej może być u władzy
Kontrowersje:
Korupcja w PT (Mensalão, Lava Jato)
Sojusze z kontrowersyjnymi reżimami (Wenezuela, Kuba)
Nierozwiązanie strukturalnych problemów Brazylii
Kto popiera, a kto nie?
Zwolennicy (PT, lewica):
Widzą go jako bohatera biednych
Wierzą w niewinność w Lava Jato
Cenią programy społeczne
"Melhor presidente da história"
Przeciwnicy (prawica, centrum-prawica):
Widzą go jako skorumpowanego
Oskarżają o stworzenie kultury korupcji
Krytykują sojusze z dyktatorami
"Ladrão" (złodziej) – używane przez przeciwników
Prawda, jak zawsze, jest gdzieś pośrodku. Lula to skomplikowana postać – miał realne osiągnięcia, ale też realne problemy z korupcją w jego otoczeniu.
Lula – jaki jest prywatnie?
Osobowość
Charyzmatyczny mówca (mimo braku formalnej edukacji)
Używa prostego języka, z którym identyfikują się zwykli ludzie
Doskonały negocjator (ze związków zawodowych)
Pragmatyczny, nie ideologiczny
Lubi żyć na poziomie
Życie prywatne
Pierwsza żona: Maria de Lourdes (Lurdes), zmarła w 1971 przy porodzie
Druga żona: Marisa Letícia (1974-2017), zmarła na krwotok mózgu. Byli małżeństwem przez 43 lata. Jej śmierć bardzo go dotknęła.
Trzecia żona: Rosângela da Silva "Janja" (pobrali się w 2022), socjolożka, aktywistka, znacznie młodsza. Jest aktywna politycznie i feministycznie.
Dzieci: 5 (jedno zmarło w niemowlęctwie)
Zdrowie
W 2011 diagnozowano raka krtani, przeszedł chemioterapię i wyzdrowiał
W więzieniu miał problemy zdrowotne
W wieku 80 lat jest aktywny, ale widoczne są oznaki starzenia się
Lula w kulturze popularnej
Temat niezliczonych książek, filmów dokumentalnych
"Lula, o Filho do Brasil" (2009) – film biograficzny
Piosenki o nim (zarówno chwalące, jak i krytyczne)
Memy internetowe ("nunca antes na história")
Ikona globalnej lewicy
Podsumowanie – od metalurgisty do legendy
Historia Luli to opowieść jak z filmu. Od chłopca z nordeste, który prawie nie chodził do szkoły, przez lidera robotniczego, dwukrotnego prezydenta, więźnia, aż po triumfalny powrót – to brzmi jak thriller polityczny i brazylijska telenowela w jednym.
Dla swoich zwolenników Lula jest dowodem, że system może działać dla biednych, że ktoś taki jak oni może osiągnąć najwyższe stanowisko. Dla przeciwników jest symbolem korupcji i populizmu.
Niezależnie od oceny politycznej, nie można zaprzeczyć, że Lula jest jedną z najważniejszych postaci w historii Brazylii XXI wieku. Jego życie odzwierciedla transformację samej Brazylii – jej nadzieje, sukcesy, rozczarowania i nierozwiązane sprzeczności.
Czy jego trzecia prezydencja będzie triumfem czy rozczarowaniem? Czas pokaże. Ale jedno jest pewne – Lula da Silva już zapisał się w historii jako najbardziej niezwykła postać brazylijskiej polityki.
FAQ – Najczęściej zadawane pytania
Czy Lula był niewinny w Lava Jato? Zależy kogo pytasz. Jego wyroki zostały anulowane z powodów proceduralnych, ale nie uznano go oficjalnie niewinnym. Lewica wierzy w polityczne prześladowanie, prawica wierzy w winę.
Ile razy Lula był prezydentem? Trzy razy: 2003-2007, 2007-2011, 2023-obecnie (kadencja do 2027).
Czy może kandydować w 2026? Teoretycznie tak, ale będzie miał 81 lat. To mało prawdopodobne. Prawdopodobnie PT wystawi innego kandydata.
Jak wymawia się "Lula"? "LU-la" z akcentem na pierwszą sylabę. W pełni: "Luiz Inácio Lula da Silva".
Czy Lula jest socjalistą/komunistą? Nie w klasycznym sensie. PT jest lewicową partią socjaldemokratyczną. Lula prowadził pragmatyczną politykę gospodarczą, nie socjalistyczną rewolucję.
Dlaczego Lula jest tak popularny wśród biednych? Bo sam pochodzi z biedy i jego programy (Bolsa Família) rzeczywiście pomogły milionom wyjść z nędzy. Reprezentuje ich w sposób, w jaki żaden inny polityk tego nie robił.
Jaka jest różnica między Lulą a Bolsonaro? Fundamentalna. Lula: lewica, programy społeczne, anty-bieda. Bolsonaro: prawica, liberalizm gospodarczy, konserwatyzm społeczny, retoryka anty-establishment. Reprezentują dwie różne wizje Brazylii.
Ten artykuł został zaktualizowany w 2025 roku i przedstawia biografię oraz spuściznę polityczną Luiza Inácia Luli da Silvy na podstawie dostępnych źródeł historycznych i dziennikarskich.