Amazonia brazylijska 2025 – sytuacja lasu deszczowego i jak pomóc
Wyobraź sobie las tak ogromny, że z kosmosu wygląda jak zielone morze. Las, który produkuje 20% światowego tlenu, jest domem dla 10% wszystkich gatunków na Ziemi i reguluje klimat nie tylko Ameryki Południowej, ale całej planety. To Amazonia brazylijska – największy las deszczowy świata, który od lat budzi zarówno zachwyt, jak i niepokój.
Przez lata słyszałeś o wyrąbce lasów, pożarach, zagrożonej bioróżnorodności. Ale czy wiesz, co dzieje się tam naprawdę teraz, w 2025 roku? Dane z ostatnich miesięcy przynoszą niespodziewane wieści – po raz trzeci z rzędu wycinka spada, osiągając trzeci najniższy poziom w historii pomiarów. Jednocześnie pożary w 2024 roku były najgorsze od 17 lat, a susza dotknęła 90% terenów rdzennych mieszkańców.
Ten przewodnik pokazuje pełny obraz Amazonii brazylijskiej w 2025 roku – od historii wycinka przez aktualną sytuację, po ludzi lasu, zagrożone gatunki i konkretne sposoby, jak możesz pomóc. Bez lukrowania, z danymi z brazylijskich źródeł rządowych i organizacji pracujących w terenie.
Podstawy – czym jest Amazonia brazylijska?
Amazonia brazylijska to część Amazonii Legal (Amazônia Legal) – regionu administracyjnego obejmującego 5,015,068 km² w dziewięciu stanach: Acre, Amazonas, Roraima, Rondônia, Amapá, Pará oraz część Mato Grosso, Maranhão i Tocantins. To prawie 59% terytorium Brazylii.
W tym obszarze znajduje się około 4,2 miliona km² Lasu Amazońskiego – największej zwartej powierzchni lasu deszczowego na świecie. Dla porównania, to powierzchnia równa Polsce, Niemcom, Francji, Hiszpanii i Wielkiej Brytanii razem wziętych.
Dlaczego Amazonia jest tak ważna?
✅ Regulacja klimatu – Amazonia działa jak gigantyczna klimatyzacja planety, regulując temperatury i produkując "latające rzeki" (rios voadores) – olbrzymie przepływy pary wodnej, które rozprowadzają deszcz po całym kontynencie
✅ Pochłanianie CO2 – las magazynuje 150-200 miliardów ton węgla w glebie i roślinności
✅ Źródło wody – Amazonia odpowiada za 16% światowych zasobów słodkiej wody
✅ Bioróżnorodność – dom dla około 10% wszystkich gatunków na Ziemi
Trzy typy lasów amazońskich:
Mata de igapó (las namorzynowy) – zalany przez większość roku wodami rzek z czarnymi i przezroczystymi wodami. Rośliny przystosowane do życia w wodzie.
Mata de várzea (las zalewowy) – zalany okresowo przez rzeki z białymi (mułowymi) wodami. Może mieć żyzne gleby dzięki osadzaniu się bogatych w składniki odżywcze osadów.
Mata de terra firme (las suchej ziemi) – położony na wyższych terenach, niezalewany przez powodzie. To najbardziej typowy las deszczowy Amazonii.
Historia wycinki drzew – od lat 70. do 2025
Aby zrozumieć gdzie jesteśmy teraz, musimy cofnąć się o kilkadziesiąt lat.
Lata 70-80. – początek wielkiej dewastacji
Do lat 60. XX wieku Amazonia była zamieszkana głównie przez rdzennych mieszkańców i tradycyjne społeczności. Wszystko zmieniło się, gdy brazylijski rząd wojskowy postanowił "zintegrować" Amazonię z resztą kraju – budując drogi (Trans-Amazônica), zachęcając do osiedlania się i rozwijając przemysł drzewny oraz hodowlę bydła.
Był to początek masowej wycinki.
Lata 90. – pierwszy szczyt dewastacji
W 1995 roku zanotowano rekordową wycinkę w historii pomiarów satelitarnych: 29,059 km² w ciągu roku. To prawie 3 miliony hektarów lasu straconego w 12 miesięcy – odpowiednik 2,9 miliona boisk piłkarskich.
2004-2005 – drugi szczyt i moment zwrotny
W 2004 roku wycinka osiągnęła drugi najgorszy wynik w historii: 27,772 km². To był moment przebudzenia dla brazylijskiego społeczeństwa i rządu.
Co się stało? Rząd prezydenta Luli (pierwsza kadencja 2003-2010) wprowadził szereg działań:
✅ Utworzenie Planu Działań dla Zapobiegania i Kontroli Wycinka w Amazonii (PPCDAm)
✅ Intensyfikacja kontroli przez IBAMA (brazylijski odpowiednik inspektoratu ochrony środowiska)
✅ Tworzenie nowych obszarów chronionych
✅ Restrykcje rynkowe dla produktów z obszarów nielegalnej wycinka
Efekt? Od 2005 do 2012 wycinka spadła o 84% – z 27,772 km² do zaledwie 4,571 km² w 2012 roku.
2013-2018 – stabilizacja
Przez kilka lat wycinka oscylowała wokół 6,000-8,000 km² rocznie. Nie było to idealne, ale sytuacja wydawała się pod kontrolą.
2019-2022 – dramatyczny wzrost za rządów Bolsonaro
Gdy w 2019 roku prezydentem Brazylii został Jair Bolsonaro, polityka środowiskowa drastycznie się zmieniła. Bolsonaro otwarcie wspierał ekspansję rolnictwa i górnictwa w Amazonii, osłabiał agencje ochrony środowiska i krytykował organizacje ekologiczne.
Rezultat:
2019: 10,129 km² wyciętych
2020: 10,851 km²
2021: 13,038 km²
2022: 11,594 km² – ponad dwukrotnie więcej niż w 2012 roku
Wielkie pożary w 2019 roku przykuły uwagę całego świata – niebo nad São Paulo pociemniało od dymu, a zdjęcia płonącej Amazonii obiegły wszystkie media.
Aktualna sytuacja 2025 – co się dzieje teraz?
Styczeń 2023 przyniósł powrót Luli do władzy i radykalną zmianę podejścia do ochrony Amazonii. Dane z ostatnich dwóch lat pokazują, że polityka przynosi efekty.
Dane z października 2025 – trzeci najniższy wynik w historii
Według najnowszych danych systemu PRODES (Program Monitorowania Wylesienia Lasów Amazońskich przez Satelitę) prowadzonego przez INPE (Narodowy Instytut Badań Kosmicznych), wycinka w okresie sierpień 2024 - lipiec 2025 wyniosła 5,796 km².
To oznacza:
✅ Spadek o 11,08% w porównaniu do poprzedniego roku
✅ Trzeci najniższy wynik w historii pomiarów (od 1988)
✅ Trzeci rok z rzędu spadków od rozpoczęcia kadencji Luli
✅ Łącznie 50% redukcji w porównaniu z 2022 rokiem
Gdzie wycinka spadła najbardziej?
Tocantins: -62,5%
Amapá: -48,15%
Roraima: -37,39%
Rondônia: -33,61%
Acre: -27,62%
Maranhão: -26,06%
Amazonas: -16,93%
Pará: -12,4%
Jedyny stan ze wzrostem: Mato Grosso (+25,06%)
Program União com Municípios – sukces lokalnego działania
Szczególnie imponujący jest wynik 81 miast w programie "União com Municípios" (Unia z Miastami) – miejscowości, które historycznie najbardziej przyczyniały się do zaprzestania wycinki.
W tych miastach wycinka spadła o 65,5% – prawie trzykrotnie lepiej niż średnia dla całej Amazonii. To pokazuje, że lokalne działania, wsparcie społeczności i współpraca między różnymi szczeblami władzy działają.
Jednak jest problem – pożary i degradacja lasu
Choć dane o wycince są optymistyczne, 2024 rok przyniósł najgorszy sezon pożarów od 17 lat.
Według INPE, do grudnia 2024 roku zarejestrowano 137,538 ognisk ciepła w Amazonii (co obejmuje zarówno kontrolowane wypalanie, jak i pożary lasów). To 50,6% wszystkich pożarów w całej Brazylii.
Co się stało?
Amazonia doświadczyła dwóch kolejnych lat ekstremalnej suszy (2023-2024) – najgorszej od początku pomiarów. Zmiany klimatyczne sprawiły, że nawet wilgotne obszary lasu stały się podatne na pożary.
Degradacja lasu w 2024 roku:
Według instytutu badawczego Imazon, degradacja lasu (uszkodzenia, ale bez całkowitej wycinka) w 2024 roku wyniosła 33,180 km² – wzrost o 497% w porównaniu do 2023 roku i najwyższy poziom od 15 lat.
Stan Pará doświadczył 17,195 km² degradacji – wzrost o 421% rok do roku. Główny powód? Pożary spowodowane suszą.
W 2024 roku emisje CO2 z degradacji lasów spowodowanej pożarami przekroczyły emisje z wycinki. To pokazuje, jak poważnym zagrożeniem stała się susza i pożary związane ze zmianami klimatycznymi.
Co robi rząd?
Rząd Luli podjął szereg działań:
Fundo Amazônia (Fundusz Amazoński) – odnowiony i wzmocniony:
3,642 miliarda reali inwestycji w latach 2023-2025
Liczba darczyńców międzynarodowych wzrosła z 2 do 8 krajów (Norwegia, Niemcy, USA, Wielka Brytania, Dania, Szwajcaria, Irlandia, Japonia)
Wzmocnienie kontroli:
IBAMA: 1,301 nakazów kar, 816 embarg na terenach naruszonych
ICMBio: 312 akcji kontrolnych, 281 nakazów kar
Największy w historii kontyngent strażaków: 4,385 (wzrost o 26% w porównaniu do 2024)
7 nowych helikopterów dla IBAMA (wzrost mocy transportowej o 75%)
Inwestycje w prewencję:
405 milionów reali dla straży pożarnych 9 stanów Amazonii Legal na prewencję pożarów
Program monitoringu i wczesnego ostrzegania
Bioróżnorodność – ile życia jest w Amazonii?
Amazonia brazylijska to najbardziej bioróżnorodny region na Ziemi. Zajmuje mniej niż 1% powierzchni planety, a jest domem dla prawie 10% wszystkich gatunków świata.
Liczby, które zapierają dech
Rośliny:
40,000+ gatunków roślin naczyniowych (to 18% wszystkich roślin naczyniowych na świecie)
W 1 gramie gleby amazońskiej może żyć ponad 1,000 gatunków grzybów
Drzewa: ponad 3,000 gatunków tylko drzew
Zwierzęta:
2,400 gatunków ryb (to 18% wszystkich ryb w tropikach)
1,300 gatunków ptaków (14% światowej populacji ptaków)
427 gatunków płazów – największa koncentracja płazów na planecie
425 gatunków ssaków (9% wszystkich ssaków świata)
378 gatunków gadów
371 gatunków gadów
Przykłady najbardziej znanych gatunków:
🐆 Jaguar (Onça-pintada) – największy drapieżnik Amazonii i największy kot obu Ameryk. Nadal nie wiadomo dokładnie, jak wiele populacji jaguarów istnieje w Amazonii i czy migrują między regionami.
🦜 Papuga Ara (Arara) – kolorowe papugi, symbol brazylijskiej przyrody. Żyją w parach przez całe życie.
🐬 Różowy Delfin Amazoński (Boto-cor-de-rosa) – jedyny słodkowodny delfin na świecie o różowym kolorze. Według legend może zamieniać się w przystojnego mężczyznę 🙃
🦥 Leniwiec (Preguiça) – jeden z najbardziej rozpoznawalnych mieszkańców Amazonii. Porusza się tak wolno, że na jego futrze rosną glony.
🐍 Anakonda (Sucuri) – największy wąż świata, może osiągać ponad 10 metrów długości.
🐊 Kajman Czarny (Jacaré-açu) – największy drapieżnik Amazonii obok jaguara.
🐠 Arapaima – jedna z największych słodkowodnych ryb świata (do 3 metrów długości, 200 kg wagi)
🌸 Vitória-régia – gigantyczna lilia wodna o liściach do 3 metrów średnicy, które mogą utrzymać wagę małego dziecka
Nowe odkrycia – ciągle poznajemy Amazonię
Między 2014 a 2015 rokiem odkryto nowe gatunki zwierzęcia lub rośliny co dwa dni – łącznie 381 nowych gatunków w ciągu dwóch lat (93 ryby, 18 ssaków).
W latach 2021-2025 odkryto kolejne 600 nowych gatunków roślin i zwierząt.
Profesor Moisés Barbosa de Souza z Uniwersytetu Federalnego w Acre w 2005 roku wrócił z wyprawy naukowej z nieznaną wcześniej nauce żabą – Amazophrynella moisesii, nazwaną na jego cześć. "Odkrywamy nowe zwierzęta na własnym podwórku", mówi naukowiec.
Endemizm – unikalne gatunki tylko tutaj
Amazonia ma wysoki stopień endemizmu – wiele gatunków żyje tylko w konkretnych obszarach regionu.
Przykłady:
Sagui-de-Rondônia (małpka z Rondônii) – występuje tylko w tym stanie
Z każdych 3 ssaków w Amazonii, 1 występuje tylko tutaj
Z każdych 5 ptaków, 1 jest endemiczny
Dlaczego? Rzeki działają jak naturalne bariery dla wielu zwierząt (małp, gadów, płazów, małych gryzoni), więc ewolucja w różnych obszarach poszła różnymi ścieżkami.
Dlaczego Amazonia jest tak bioróżnorodna?
Kilka czynników wyjaśnia tę niesamowitą różnorodność:
✅ Różnorodność ekosystemów – gęste lasy, otwarte, sezonowe, obszary zalewowe (várzea), tereny suche (terra firme), rzeki, lasy namorzynowe (igapó), zalane łąki
✅ Stabilny klimat – przez miliony lat Amazonia miała stabilne, ciepłe i wilgotne warunki
✅ Teoria refugiów – w przeszłości, podczas okresów lodowcowych, las rozpadł się na izolowane "wyspy" lasu, gdzie grupy zwierząt ewoluowały niezależnie
Ludzie Amazonii – kto tam żyje?
Amazonia nie jest dziką, bezludną pustynią – to dom dla milionów ludzi. Społeczności te żyją w harmonii z lasem od tysięcy lat i odgrywają kluczową rolę w jego ochronie.
Rdzenni mieszkańcy (Povos Indígenas)
W regionie amazońskim żyje około 300 różnych grup etnicznych rdzennych mieszkańców, każda z własnym językiem, kulturą i tradycjami.
Liczby:
Około 0,8-1 milion rdzennych mieszkańców w brazylijskiej Amazonii
W 1492 roku, gdy Krzysztof Kolumb dotarł do Antyli, w Amazonii żyło 8-10 milionów rdzennych mieszkańców
Obecność rdzennych ludów w Amazonii sięga co najmniej 13,000 lat
Przykłady ludów:
Yanomami (Roraima, Amazonas)
Kayapó (Pará, Mato Grosso)
Tikuna (Amazonas – największa grupa w brazylijskiej Amazonii)
Kokama (Amazonas, Peru, Kolumbia)
Munduruku (Pará, Amazonas)
Waorani (Ekwador)
Terra Preta – dowód cywilizacji
Kiedy podróżujesz po Amazonii, szczególnie w okolicach Santarém, zauważysz terra preta (czarną ziemię) – bardzo żyzną glebę pełną fragmentów ceramiki. To ślady po ludziach, którzy żyli tu co najmniej 800 lat temu (choć obecność rdzennych mieszkańców sięga 13,000 lat).
"Amazonia, którą znamy dzisiaj, istnieje dzięki wkładowi rdzennych mieszkańców, quilomboli (potomków zbiegłych niewolników) i ribeirinhos (społeczności rzeczne)", mówi Eduardo Neves, archeolog.
Rola rdzennych mieszkańców w ochronie lasu
Wycinka lasów na terenach rdzennych mieszkańców jest znacznie niższa niż poza nimi.
Dane z 2024 roku:
Wycinka na terytoriach rdzennych (terras indígenas) spadła o 42% między sierpniem 2023 a marcem 2024
To najniższy poziom wycinka na tych terenach od 6 lat (od 2018)
Przykład sukcesu: Terra Indígena Apyterewa (ludzie Parakanã):
Przez 4 lata z rzędu była najbardziej wylesianym terytorium rdzennych mieszkańców
W 2023 rząd przeprowadził operację usunięcia nielegalnych osadników
Od tamtej pory przez 4 miesiące z rzędu Apyterewa nie pojawia się w rankingu 10 najbardziej wylesianych terenów
Dlaczego rdzenni mieszkańcy są najlepszymi strażnikami lasu?
✅ Żyją w lasie od tysięcy lat
✅ Mają ogromną wiedzę o roślinach, zwierzętach, ekosystemach
✅ Las to ich dom, kultura, tożsamość – mają bezpośredni interes w jego ochronie
✅ Terytoria rdzennych mieszkańców pokrywają około 25% Amazonii
Thomas Lovejoy, słynny ekolog (nazywany "ojcem chrzestnym bioróżnorodności"), powiedział: "Zarządzanie lasem to wielka przysługa, którą rdzenni mieszkańcy wyświadczają całej ludzkości. Zasługują na ogromny szacunek i wdzięczność krajów amazońskich i całego świata za swoją pracę."
Wyzwania, przed którymi stoją rdzenni mieszkańcy
Naruszenia terytoriów:
Nielegalni górnicy (garimpeiros) – szczególnie w poszukiwaniu złota
Nielegalni drwale
Najazd rolników i hodowców bydła
Projekty infrastrukturalne (drogi, zapory)
Zmiana klimatu:
W 2024 roku 90% terytoriów rdzennych w Amazonii doświadczyło suszy (409 z 456 terytoriów)
Brak wody pitnej, trudności z transportem rzecznym, zagrożenie bezpieczeństwa żywnościowego
Przemoc:
Według organizacji Land is Life, społeczności izolowane są zagrożone przez: handel narkotykami, fałszowanie dokumentów własności ziemi, nielegalną eksploatację zasobów naturalnych, wielkoskalowe rolnictwo, niekontrolowaną turystykę
Społeczności rzeczne (Ribeirinhos)
To tradycyjne społeczności żyjące nad rzekami, często mieszane etniczne (rdzenna, europejska, afrykańska). Żyją z połowów, drobnego rolnictwa, zbierania owoców i orzechów z lasu. Szacuje się, że w Amazonii żyje kilka milionów ribeirinhos.
Quilombolas
Potomkowie zbiegłych niewolników afrykańskich, którzy założyli niezależne społeczności (quilombos) w Amazonii. Żyją tradycyjnie, utrzymując praktyki kulturowe swoich przodków.
Największe zagrożenia dla Amazonii
1. Hodowla bydła – największy sprawca wycinki
84% wycinka w Amazonii jest związane z rozwojem rolnictwa, a w szczególności hodowlą bydła.
Amazonia brazylijska jest obecnie domem dla około 85-90 milionów sztuk bydła. Hodowla bydła na terenach dawniej zalesionych odpowiada za 2% globalnych rocznych emisji CO2.
2. Rolnictwo wielkopowierzchniowe (soja, kukurydza)
Po wycince ziemia jest często wykorzystywana pod uprawy soi (głównie na eksport jako pasza dla zwierząt gospodarskich w Europie i Azji) i kukurydzy.
Region Matopiba (Maranhão, Tocantins, Piauí, Bahia) koncentruje 77,9% wycinka w Cerrado (sawanna brazylijska) – drugim najważniejszym biomem Brazylii – właśnie z powodu ekspansji soi.
3. Górnictwo (legalne i nielegalne)
Górnictwo obejmuje 17% regionu Amazonii, z czego:
9,3% działalności odbywa się na obszarach chronionych
9% na terytoriach rdzennych mieszkańców
Nielegalne górnictwo (głównie złota) jest szczególnie niszczycielskie:
Zatruwa rzeki rtęcią (używaną do ekstrakcji złota)
Niszczy duże obszary lasu
Powoduje konflikty z rdzennymi mieszkańcami
Wycinka związana z górnictwem spadła o 53,3% między sierpniem 2024 a czerwcem 2025 – dobra wiadomość!
4. Nielegalna wycinka drzew
Przemysł drzewny, zarówno legalny jak nielegalny, jest głównym czynnikiem degradacji lasu. Nielegalni drwale często działają na terenach chronionych i terytoriach rdzennych mieszkańców.
5. Pożary
Jak już wspomniałam, 2024 rok przyniósł najgorszy sezon pożarów od 17 lat. Większość pożarów jest efektem ludzkiej działalności (wypalanie po wycince, kontrolowane wypalanie łąk, które wymyka się spod kontroli) i ekstremalnej suszy spowodowanej zmianami klimatycznymi.
6. Infrastruktura (drogi, zapory)
Budowa dróg przez Amazonię otwiera wcześniej niedostępne obszary dla nielegalnej wycinki, górnictwa i osadnictwa.
Zapory hydroelektryczne (np. Belo Monte na rzece Xingu) zalewają ogromne obszary lasu i blokują migracje ryb.
7. Zmiana klimatu – błędne koło
Zmiana klimatu powoduje częstsze i bardziej intensywne susze w Amazonii, co zwiększa podatność lasu na pożary. Z kolei pożary i wycinka lasów uwalniają ogromne ilości CO2, przyspieszając zmianę klimatu.
Punkt krytyczny: Naukowcy ostrzegają, że Amazonia może osiągnąć "punkt bez powrotu", po którym las nie będzie w stanie się regenerować i przekształci się w sawannę. Szacuje się, że jeśli więcej niż 20-25% Amazonii zostanie zniszczone, może nastąpić ten nieodwracalny proces.
Aktualny stan wycinka: Około 18-20% Amazonii zostało już zniszczonych. Jesteśmy blisko punktu krytycznego.
Organizacje walczące o Amazonię
Wiele organizacji – brazylijskich i międzynarodowych – pracuje nad ochroną Amazonii. Oto niektóre z najważniejszych:
1. FAS – Fundação Amazônia Sustentável
Misja: Utrzymać Amazonię żywą i zrównoważoną dla wszystkich
Co robią:
Program Bolsa Floresta (płatności dla społeczności za ochronę lasu)
Edukacja i opieka zdrowotna dla społeczności rzecznych
Wsparcie zrównoważonej przedsiębiorczości (rzemiosło, turystyka)
Projekty społeczno-ekonomiczne
Liczby (2024):
Beneficjenci: 40,230 osób (9,597 rodzin)
Chronionych: 10.8 miliona hektarów w 16 Jednostkach Ochrony (Unidades de Conservação)
Redukcja wycinki: 40% w obszarach działania FAS
Wzrost dochodów z rzemiosła i turystyki: 53%
Kontakt: https://fas-amazonia.org/
2. Instituto Socioambiental (ISA)
Misja: Obrona praw społeczno-środowiskowych rdzennych mieszkańców, quilomboli i ekstraktywistów
Co robią:
Badania i monitoring
Wsparcie prawne dla społeczności rdzennych
Projekty w 33 terytoriach w Amazonii, Cerrado i Mata Atlântica
Działają od: 1994
Kontakt: socioambiental.org
3. Greenpeace Brasil
Misja: Ochrona środowiska i obrona społeczności zależnych od zasobów naturalnych
Co robią:
Kampanie przeciwko wycinkom, nielegalnemu górnictwu
Obrona praw rdzennych mieszkańców
Badania bioróżnorodności (Program Tatiana de Carvalho)
Finansowanie: 100% z darowizn osób fizycznych (nie przyjmują pieniędzy od firm i rządów)
Kontakt: greenpeace.org/brasil
4. SOS Amazônia
Misja: Promowanie ochrony pokrywy leśnej i jej usług środowiskowych, społecznych i ekonomicznych
Co robią:
Aliança pelas Florestas do Acre (konsorcjum z innymi organizacjami)
Monitoring i ochrona 9 terytoriów rdzennych i 3 Jednostek Ochrony
Projekt Faça Florescer Floresta – regeneracja zdegradowanych obszarów
Od 2019: ponad 1.6 miliona sadzonek, 840 rodzin beneficjentów
Działają od: 1988 (ponad 35 lat!)
Kontakt: sosamazonia.org.br
5. Instituto Mamirauá (IDSM)
Misja: Badania naukowe i wsparcie zrównoważonego rozwoju społeczności lokalnych
Co robią:
Badania bioróżnorodności
Ekoturystyka (Uakari Lodge w Rezerwie Mamirauá)
Edukacja środowiskowa
Wsparcie w czasie suszy (2024) – metody dostępu do wody pitnej
Działają od: 1999
Unikalne: Oferują możliwość pobytu w środku Amazonii (Uakari Lodge) – dochody wspierają społeczności lokalne
Kontakt: mamiraua.org.br
6. Amazon Watch ⭐⭐⭐⭐
Misja: Ochrona lasu deszczowego i obrona praw rdzennych mieszkańców
Co robią (2024):
Zatrzymanie ekspansji Petroperú – raport o szkodach finansowych, środowiskowych i społecznych
Wsparcie dla rdzennych liderów na konferencjach UN (COP16 Biodiversity, COP Crime Organizzato)
Kampania za zakończeniem wydobycia ropy w Parku Narodowym Yasuní (Ekwador)
Zasięg: Działają w całej Panamazonii (Brazylia, Peru, Ekwador, Kolumbia)
Kontakt: amazonwatch.org
7. Projeto Saúde e Alegria (PSA)
Misja: Poprawa jakości życia społeczności w Amazonii przez zdrowie, edukację i rozwój społeczno-ekonomiczny
Co robią:
Program "Mulheres Empreendedoras da Floresta" (Kobiety Przedsiębiorczynie Lasu) – szkolenia zawodowe dla kobiet w Santarém, Belterra, Mojuí dos Campos, Aveiro (Pará)
Projekty zdrowotne, edukacyjne, kulturalne
Działają od: Końca lat 80.
Kontakt: saudeealegria.org.br
8. Sea Shepherd Brasil – Amazon Boto Expedition
Misja: Ochrona życia morskiego
Co robią:
Monitorują populację delfinów
Badania długoterminowe
Edukacja i wzrost świadomości
Działają od: 2021 (projekt), Sea Shepherd od 1977
Kontakt: seashepherd.org.br
9. Brigada Alter do Chão
Misja: Zapobieganie i kontrola pożarów lasów
Co robią:
Edukacja środowiskowa o zapobieganiu pożarom
Mobilizacja społeczności
Interwencje w razie pożaru
Filozofia: "Walka z pożarem to ostateczność – możemy zapobiegać i kontrolować rozprzestrzenianie się ognia przez edukację i wspólne wysiłki"
Działają od: 2019
Siedziba: Alter do Chão, Pará
Organizacje międzynarodowe
WWF Brasil
IUCN (International Union for Conservation of Nature)
Conservation International
One Tree Planted
Jak możesz pomóc Amazonii z Polski?
Nie musisz lecieć do Brazylii, żeby realnie pomóc w ochronie Amazonii. Oto konkretne sposoby, jak możesz działać już dziś:
Opcja 1: Regularne darowizny dla organizacji (od 20 PLN/miesiąc)
Najskuteczniejsza forma pomocy! Organizacje potrzebują stabilnego finansowania, żeby planować długoterminowe projekty.
Polecane organizacje do regularnych darowizn:
FAS (Fundação Amazônia Sustentável)
50-100 PLN/miesiąc = wsparcie rodziny w programie Bolsa Floresta
[Jak przekazać: fas-amazonia.org → "Apoie" → PayPal/karta międzynarodowa]
SOS Amazônia
20-50 PLN/miesiąc = wkład w projekty reforestacji
[Jak przekazać: sosamazonia.org.br → "Doe Agora"]
Greenpeace Brasil
30-100 PLN/miesiąc = wsparcie kampanii
[Jak przekazać: apoie.greenpeace.org.br → PayPal]
Opcja 2: Jednorazowa darowizna (od 50 PLN)
Amazon Watch – kampanie międzynarodowe
Sea Shepherd (Boto Expedition) – ochrona życia morskiego
One Tree Planted – sadzenie drzew (1$ = 1 drzewo)
Opcja 3: Sadzenie drzew
One Tree Planted
1 USD = 1 drzewo posadzone
Minimalna darowizna: 1 USD
[onetreeplanted.org → Brazil → Amazon Rainforest]
SOS Amazônia – Projekt Faça Florescer
Cel: 1,6 miliona sadzonek do 2025
Możliwość finansowania konkretnych sadzonek
Opcja 4: Zmiany w codziennym życiu (darmowe, ale skuteczne!)
Ogranicz spożycie wołowiny
84% wycinka w Amazonii to hodowla bydła. Zmniejszając spożycie wołowiny (szczególnie z Brazylii/Ameryki Południowej), redukujesz popyt.
Unikaj produktów z olejem palmowym z nielegalnych źródeł
Choć olej palmowy to większy problem w Indonezji, w Amazonii również przyczynia się do wycinki.
Sprawdzaj pochodzenie drewna i papieru
Kupuj produkty z certyfikatem FSC (Forest Stewardship Council) – oznacza zrównoważone źródła.
Redukuj ślad węglowy
Zmiany klimatyczne bezpośrednio wpływają na Amazonię (susze, pożary). Mniejszy ślad węglowy = mniejszy wpływ na klimat = mniej cierpień Amazonii.
Edukuj siebie i innych
Udostępniaj informacje, rozmawiaj z rodziną i przyjaciółmi, wspieraj kampanie społeczne.
Opcja 5: umiejętności pro bono
Wiele organizacji potrzebuje:
Tłumaczy (portugalski-angielski, portugalski-polski)
Grafików
Web developerów
Specjalistów od mediów społecznościowych
Prawników (prawo międzynarodowe, prawo środowiskowe)
Jak się zgłosić:
Napisz bezpośrednio do organizacji (e-mail na ich stronach) z ofertą pomocy pro bono.
Opcja 6: Ekoturystyka
Jeśli planujesz podróż do Brazylii, rozważ ekoturystykę, która wspiera lokalne społeczności:
Uakari Lodge (Rezerwat Mamirauá, Amazonas)
Palafity w środku lasu deszczowego
100% dochodów idzie na ochronę rezerwatu i wsparcie społeczności
Społeczności w Alter do Chão (Pará)
Rezerwaty ekstraktywistów w Acre
Opcja 7: Wywieranie presji na polityków
Brazylia jest pod presją międzynarodową, żeby chronić Amazonię. Polska jako członek UE ma wpływ.
Co możesz zrobić:
Pisz do posłów i eurodeputowanych – proś o wsparcie funduszy dla ochrony Amazonii
Wspieraj umowy handlowe UE-Ameryka Południowa tylko z klauzulami środowiskowymi
Podpisuj petycje międzynarodowe (Avaaz, Change.org)
Podsumowanie – czy jest jeszcze nadzieja dla Amazonii?
Dane z 2025 roku przynoszą ostrożny optymizm. Po latach dewastacji za rządów Bolsonaro, polityka ochrony środowiska powraca na właściwe tory. Wycinka spada trzeci rok z rzędu, osiągając trzeci najniższy poziom w historii. Terytoria rdzennych mieszkańców stają się coraz bezpieczniejsze. Społeczność międzynarodowa wraca do finansowania ochrony przez Fundo Amazônia.
Ale wyzwań jest jeszcze bardzo dużo. Pożary w 2024 roku pokazały, jak bardzo zmiany klimatyczne wpływają na Amazonię – nawet najbardziej wilgotne obszary lasu stają się podatne na ogień. Degradacja lasów przewyższa emisje z wycinka. Nielegalne górnictwo nadal zatruwa rzeki. Amazonia zbliża się do punktu krytycznego – naukowcy ostrzegają, że zniszczenie 20-25% lasu może uruchomić nieodwracalny proces przekształcenia w sawannę.
Ale jest nadzieja. Rdzenni mieszkańcy, ribeirinhos, organizacje pozarządowe, naukowcy – wszyscy walczą o Amazonię każdego dnia. Ty też możesz być częścią tej walki. Czy to przez darowizny, zmiany w stylu życia, wolontariat czy edukację – każda akcja się liczy.
Amazonia nie jest tylko "płucami świata". To dom dla milionów ludzi i dziesiątek milionów zwierząt. To klimatyzacja planety. To farmacja przyszłości. To ostatni wielki las deszczowy Ziemi.
Warto o nią walczyć.
FAQ – Najczęściej zadawane pytania
Ile procent Amazonii zostało już zniszczonych?
Około 18-20% brazylijskiej Amazonii zostało już wycięte. Naukowcy ostrzegają, że jeśli zniszczenie przekroczy 20-25%, las może osiągnąć "punkt bez powrotu" i zacząć przekształcać się w sawannę.
Czy wycinka w Amazonii naprawdę spada?
Tak! Dane z października 2025 pokazują spadek wycinka o 11,08% z roku na rok. To trzeci rok z rzędu spadków i trzeci najniższy wynik w historii pomiarów (od 1988). W porównaniu do 2022 roku wycinka spadła o 50%.
Jaka jest główna przyczyna wycinki w Amazonii?
Hodowla bydła jest odpowiedzialna za 84% wycinki. Drugi wielki czynnik to rolnictwo wielkopowierzchniowe (soja, kukurydza). Górnictwo, nielegalna wycinka drzew i infrastruktura (drogi, zapory) to kolejne przyczyny.
Czy rdzenni mieszkańcy naprawdę chronią las lepiej niż rząd?
Absolutnie tak. Dane pokazują, że wycinka na terytoriach rdzennych mieszkańców jest znacznie niższa niż poza nimi. W 2024 roku wycinka na terytoriach rdzennych spadła o 42% i osiągnęła najniższy poziom od 6 lat. Terytoria rdzennych pokrywają około 25% Amazonii i są jednymi z najlepiej chronionych obszarów.
Dlaczego w 2024 roku były tak duże pożary mimo spadku wycinki?
Amazonia doświadczyła dwóch kolejnych lat ekstremalnej suszy (2023-2024) – najgorszej od początku pomiarów. Zmiany klimatyczne sprawiły, że nawet wilgotne obszary lasu stały się podatne na pożary. W 2024 roku zarejestrowano 137,538 ognisk ciepła – najgorszy wynik od 17 lat. Co więcej, emisje CO2 z degradacji lasów spowodowanej pożarami przewyższyły emisje z wycinka.
Ile gatunków żyje w Amazonii?
Amazonia jest domem dla około 10% wszystkich gatunków na Ziemi. Konkretnie: 40,000+ gatunków roślin, 2,400 gatunków ryb, 1,300 gatunków ptaków, 427 gatunków płazów, 425 gatunków ssaków, 378 gatunków gadów. Naukowcy szacują, że wiele gatunków wciąż czeka na odkrycie – między 2014 a 2015 odkryto nowy gatunek co dwa dni!
Jak mogę pomóc Amazonii z Polski?
Masz kilka opcji: (1) Regularne darowizny dla organizacji takich jak FAS, SOS Amazônia, Greenpeace Brasil (od 20 PLN/miesiąc), (2) Jednorazowe darowizny, (3) Sadzenie drzew przez One Tree Planted (1$ = 1 drzewo), (4) Zmiany w stylu życia – ograniczenie spożycia wołowiny, kupowanie produktów z certyfikatem FSC, redukcja śladu węglowego, (5) Wolontariat pro bono (tłumaczenia, grafika, web development) dla organizacji.
Co to jest Fundo Amazônia?
Fundo Amazônia (Fundusz Amazoński) to mechanizm finansowy zarządzany przez brazylijski bank rozwoju BNDES, który zbiera darowizny od krajów i organizacji międzynarodowych i dystrybuuje je na projekty ochrony Amazonii. W latach 2023-2025 zainwestowano 3,642 miliarda reali. Liczba darczyńców wzrosła z 2 (Norwegia, Niemcy) do 8 krajów (+ USA, Wielka Brytania, Dania, Szwajcaria, Irlandia, Japonia).
Czy Amazonia rzeczywiście produkuje 20% światowego tlenu?
To mit! Amazonia produkuje dużo tlenu, ale też zużywa prawie całość tego tlenu na własne procesy (oddychanie roślin, rozkład materii organicznej). Netto produkcja tlenu jest bliska zeru. Prawdziwe znaczenie Amazonii to: regulacja klimatu, magazynowanie CO2, produkcja deszczu (rios voadores), ochrona bioróżnorodności.
Co się stanie jeśli Amazonia zostanie zniszczona?
Konsekwencje byłyby katastrofalne: (1) Uwolnienie 150-200 miliardów ton CO2 (przyspieszenie zmian klimatycznych), (2) Zakłócenie cyklu deszczu w Ameryce Południowej (susze w rolnictwie Brazylii, Argentyny), (3) Wyginięcie dziesiątek tysięcy gatunków, (4) Utrata domu dla milionów ludzi, (5) Przekształcenie się lasu w sawannę (proces nieodwracalny). Amazonia jest kluczowa dla stabilności klimatu całej planety.
Ten artykuł został zaktualizowany w listopadzie 2025 i przedstawia aktualną sytuację lasu deszczowego Amazonii brazylijskiej na podstawie danych z brazylijskich instytucji rządowych (INPE, MMA, IBAMA, ICMBio) oraz organizacji pozarządowych (Imazon, Greenpeace, FAS, ISA). Zawiera informacje o historii wycinki, obecnej sytuacji, bioróżnorodności, ludziach Amazonii, zagrożeniach oraz konkretnych sposobach pomocy.